Sorginek akelarre izeneko bilerak egiten dituzte gauez, euskal mitologian. Katu, asto edo pizti itxura hartzen dute sarritan, eta gorputzaren atal bat falta zaie behin baino gehiagotan (eskua, hanka edo burua). XV- XVII. mendeetan sorginen aurkako hainbat epaiketa egin ziren Euskal Herrian eta auzi horietan guztietan herri-sineskeriak, erlijioa, auzokideen arteko liskarrak eta politika elkarrekin nahasita zeuden.

Izenak berak erakusten digu nor den Basajaun: basoko jauna. Indartsua eta garaia da, eta ilea belaunetaraino iristen zaio. Artaldea zaindu ez ezik, oihu eginda adierazten dio artzainari ekaitza datorrela. Abereak otsoetatik babesten ditu eta gertu dagoenean ardiek zintzarriak mugitzen dituzte. Tartalo edo Torto eta Jentilekin euskal mitologiaren basoko erraldoia da.

Begi bakarreko izaki gaiztoa da Torto edo Tartalo. Haitzuloetan bizi da eta gazteak harrapatu eta jan egiten ditu. Greziako mitologiako ziklopeetan duke jatorria. Basajaun eta Jentilekin euskal mitologiaren basoko erraldoia da.

Erreka-zuloetan egoten diren emakume eiteko izaki lirainak dira. Ahate- edo ahuntz-hanka bat dute, ilea urrezko orraziaz atontzen dute eta gizakiak liluratuta uzten dituzte. Grezia eta Erromako mitologian ere agertzen dira.

Jentilak, kristautasunaren aurreko euskal herritarrak alegia, erraldoiak eta indartsuak dira. Mendian bizi dira eta etsaiei harritzarrak bota ohi dizkiete. Haiek eraiki dituzte, besteak beste, menhinrrak (jentil-arriak) eta cromlechak (jentil-baratzak), baita Euskal Herriko hainbat eliza, zubi eta etxe ere. Mairuak ere esaten zaie. Inork baino lehenagotik ezagutzen dute nekazaritza, eta gizakiari gauza asko irakatsi dizkiote. Horrelako izakiek mitologia indoeuroparrean itzal handia dute.